Demonstraties en leerling-practica nemen een belangrijke plaats in het scheikunde-onderwijs. Toch kan het soms lastig zijn om dit type praktisch werk effectief te laten zijn. Een demonstratie is vaak eenrichting verkeer, waarbij de leerling vooral consumeert en niet actief is betrokken. Bij een leerlingpracticum zijn leerlingen vooral bezig met de uitvoering van het experiment. In beide gevallen komen leerlingen minder toe aan het leren van de concepten uit het experiment.

Daarnaast neemt het micro-macrodenken een belangrijke plaats in bij de scheikunde. Dit type redeneren wordt door leerlingen vaak als moeilijk ervaren. Bij demonstraties en leerlingpractica kan er expliciet een link gelegd worden tussen het macro- en het microniveau. Hierdoor kan het micro-macrodenken van de leerlingen verbeterd worden.

Doel & resultaat

In twee bijeenkomsten leer jij over het POE-model en ga je aan de slag met het herontwerpen van je eigen lessen waarin demonstraties een belangrijke plaats innemen met als doel dat je deze lessen effectiever maakt en het micro-macro denken van leerlingen vergroot.

Eerst bekijken we hoe jij een demonstratieles ontwerpt. We bepalen welke lesblokken je gebruikt en met welk achterliggend doel jij dit doet. Daarna zullen we bekijken hoe POE (predict, observe, explain) jou kan helpen bij het herontwerpen van demonstraties om deze effectiever te maken en het micro-macro denken bij jouw leerlingen te vergroten. Je voert jouw herontwerpen demonstratie uit. Aan de hand hiervan reflecteren we samen hoe jij het hebt ervaren en hoe jouw ontwerp nog verbeterd kan worden. Hierna ga je opnieuw de klas in. Na afloop van de nascholing wordt er nog een individueel interview uitgevoerd waarbij we samen reflecteren op jouw ervaringen met POE in de praktijk.

Tijden en locatie

Donderdag 30 maart;  16:00 – 20:00 uur (incl maaltijd)

Dinsdag 9 mei; 16:00 – 20:00 uur (incl maaltijd)

Locatie voor beide sessies is TU Delft campus, Science Center gebouw 26A, workshopruimte rood.

Het artikel: Een periodiek systeem met atoom- en ionstralen. NVOX: Magazine voor het Onderwijs in Natuurwetenschappen, 45(3), 132-133. behandelt een Periodieksysteem met atoom-ion stralen gepubliceerd en de didactische voordelen daarvan.

Na diverse verzoeken is er nu een digitale versie beschikbaar geschikt voor presentaties en om inlegvellen voor Binas te printen.

Klik hier om naar de downloadpagina van de digitale versie te gaan 

Klik hier om een periodiek systeem met atoom- en ionstralen – 150 x 100 cm aan te vragen

Klik hier om een periodiek systeem met atoom- en ionstralen – 200 x 130 cm aan te vragen (geadviseerd voor gebruik in een klaslokaal)

Uitleenkoffer

Stoffen & Materialen is een relatief nieuw onderwerp in het vo-natuurkunde-onderwijs. Veel docenten hebben om dit onderwerp te kunnen behandelen behoefte aan ondersteuning middels practica, zodat voor leerlingen dit nieuwe onderwerp tastbaar kan worden gemaakt. Deze uitdaging is door een aantal docenten uit de regio Delft opgepakt. Ze hebben diverse leerling- en demonstratiepractica voor het onderwerp Stoffen en Materialen ontwikkeld en daarbij leerling handleidingen geschreven. Er is ook samenhang met het vak scheikunde in een deel van de proeven. De benodigde materialen zijn vaak op scholen al aanwezig. Bij diverse proeven zijn er echter materialen en/of opstellingen te leen bij het Bètasteunpunt Zuid-Holland.

Het materiaal dat geleend kan worden, is per handleiding met het Stoffen & Materialen-logo gekenmerkt. Bij een groot deel van de proeven is ook een docentenhandleiding beschikbaar. Docenten kunnen die aanvragen bij het Bètasteunpunt Zuid-Holland.

1 Diffusie
2a Geheugenmetaal ontdekken

2b Geheugenmetaal en elektrische stroom
2c Geheugenmetaal vervormen
3 Quantum Dots
4 Lego
5 Elastiek
6 Soort metaal
7 Elasticiteitsmodulus met Vernier 

8 Elasticiteitsmodulus met eenvoudige middelen
9 Zelfherstellend beton
10 Darcy

11 Ferrovloeistof

12 Nanogoud

13 Lotuseffect

14 Piepschuim

15 Soortelijke warmte metaal

16 Trekdrop

17 Bankbiljetten

18 Spaghetti

21 Viscositeit

22 Lijmen

23a Soortelijke warmte

23b Soortelijke warmte groepsproef

24. Geleidbaarheid koolstof

25 Absolute nulpunt

26 E staaldraad

27 Foto-elektrisch effect
28 E gitaarsnaar

29. Kraters op de maan

30 QTC

31 Waterberging

33 Fluorescentie

35 Kinetic Sand

36. Spaghetti

Gebruik Nonius

Het ontwerpen van de Delftse leerlijn is een samenwerkingsverband tussen de TU Delft en de VNCI (Vereniging voor de Nederlandse Chemische Industrie).

Uitgangspunten

Leerlingen zullen aan de hand van maatschappelijke-, chemische- en technologische vraagstukken concepten leren om een antwoord op deze vraagstukken te geven op grond van chemische argumenten. Er wordt ingestoken op nieuwe materialen, duurzaamheid, innovatieve technologie en de chemische industrie.

Didactiek

Er wordt veel aandacht besteed aan de volgende leeractiviteiten:

• Kennen: Leren gericht op onthouden
• Begrijpen: Leren gericht op met eigen woorden samenhang weergeven tussen de concepten
• Integreren: Leren gericht op inpassen van nieuw verworven kennis in bestaande kennis
• Creatief toepassen: Leren gericht op creatief en wendbaar gebruik

Hieronder staan de modules van de Delftse leerlijn die zijn opgepoetst door het Bètasteunpunt Zuid-Holland.

De modules zijn aangepast aan de zesde editie van Binas en aan de nieuwe eisen in de syllabus zoals naamgeving en definities van begrippen. Verder zijn sommige artikelen vernieuwd en zijn er paragrafen bijgekomen of verdwenen. De modules zijn niet in de lay-out van de oorspronkelijke Delftse leerlijn, maar zijn opgemaakt in een eenvoudiger lay-out en beschikbaar in MS Word.
De Delftse leerlijn dekt niet het hele vwo curriculum af. Daarom zijn er modules verzameld en/of ontwikkeld die de hiaten opvullen. Deze modules zijn (in aangepaste vorm) ook beschikbaar gemaakt via deze website. Hiermee is nog steeds niet het hele vwo scheikunde curriculum afgedekt. Op dit moment missen nog de Lewistheorie, analyse technieken en materiaalkunde.
De Delftse leerlijn wordt gebruikt op het Coornhert Gymnasium in Gouda en het Stanislascollege in Pijnacker. Van deze scholen zijn voorbeeld leerlijnen beschikbaar en van de laatste school ook een voorbeeld PTA waarin te zien is hoe de (school)examendomeinen worden afgedekt.
Via een e-mail naar het secretariaat van het Bètasteunpunt Zuid-Holland kunt u de uitwerkingen van de opgaven en de docenthandleidingen opvragen. De uitwerkingen van de opgaven passen bij de nieuwe versies van de module. Omdat de experimenten en de didactiek van de modules niet zijn veranderd, zijn de docenthandleidingen niet aangepast.
Mocht u onvolkomenheden tegenkomen of aanvullingen hebben dan horen wij het graag. Het plan is om bij kleine onvolkomenheden niet de modules zelf aan te passen, maar om een erratum op de website te plaatsen, zodat andere gebruikers het materiaal zelf kunnen aanpassen. Hetzelfde geldt voor eventuele aanvullingen.

Let op: Als u op de modules klikt, komt u in een beveiligde omgeving terecht waarvoor een wachtwoord nodig is. U kunt dit wachtwoord opvragen per e-mail.

Modules Delftse leerlijn na update

EcoReizen BZH juni 2020

Ecobrandstoffen BZH april 2017

Zelfherstellend beton BZH april 2021

Slimme polymeren BZH april 2017

Groene Chemie BZH juli 2018

Weet wat je eet! BZH jan 2017

Modules die hiaten opvullen
Water, verrasend gewoon! BZH jan 2018 (V4)

Zuur versus glazuur BZH nov 2017 (V4/V5)

Energie in mobiel BZH mei 2021 (V4/V5)

Lewis-vsepr-dipolen BZH mei 2023 (V5)

Reacties BZH april 2020(V6)

Moderne biotechnologie BZH dec 2020 (V6)

Voorbeeld leerlijn Stanislascollege Pijnacker

Bekijk hier een Voorbeeld-leerlijn

Sinds 2006 zijn Nederlandse scholen bij wet verplicht aandacht te besteden aan ‘actief burgerschap en sociale integratie’. Burgerschapsvorming moet jongeren de basiskennis, vaardigheden en houding bijbrengen die ze nodig hebben om nu en straks actief te kunnen meedoen in een pluriforme, democratische samenleving. Burgerschapsvorming is vastgelegd in de kerndoelen van de onderbouw en in de eindtermen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Burgerschapsvorming is geen apart vak. Alle schoolvakken moeten hieraan een bijdrage leveren, dus ook de bètavakken.

Burgerschapslessen in de bètavakken zijn gericht op het verwerven van ‘wetenschappelijke geletterdheid’: het vermogen van mensen om kritisch om te gaan met omstreden wetenschappelijke kwesties wanneer deze nu of later in hun leven voorkomen. Denk hierbij aan het vormen van een onderbouwde mening over vraagstukken m.b.t. klimaat, gezondheid, technologische innovaties enzovoort, en het volgen van de maatschappelijke discussie hierover.

ENGAGE is een Europees project dat lessen heeft ontwikkeld over actuele kwesties in de maatschappij. Onderzoek heeft uitgewezen dat leerlingen gemotiveerd worden door deze lessen en diverse relevante vaardigheden ontwikkelen, zoals: omgaan met strijdige informatie, afwegen van waarschijnlijkheid en risico, perspectiefwisseling, (morele) argumentatie, dialoog en reflectie. De lessen zijn voorzien van een docentenhandleiding, een PPT presentatie en diverse leerling materialen, dus direct klaar voor gebruik in uw klas. Hieronder kunt u dit lesmateriaal vinden, en een korte samenvatting.

Eco-Phone

Uitroeiing ziektes

Proefdieren

Elektronische sigaretten

Fracking of niet?

Temperatuur stijging: Twee graden

Vitamine D tekort

Appliance science

Aanval van oude virussen

Cola verbannen

Verban de zonnebank

CarWars

Chocolade geld

Einde van dieselauto’s

Insecten eten

Eco-Phone

Hierbij gebruiken de leerlingen hun kennis over aardse hulpbronnen en passen zij wetenschappelijke vaardigheden toe voor het bedenken van een manier om telefoonfabrikanten over te halen om milieuvriendelijke telefoons te ontwikkelen.

Uitroeiing ziektes

Muggen kunnen ziektes als malaria, knokkelkoorts en het zikavirus overdragen van mens tot mens. Is het misschien een optie om alle muggen die ziektes meedragen uit te roeien?

Proefdieren

Leerlingen passen hun kennis toe over de invloed van astma op het gasuitwisselingssysteem en gebruiken dit om bewijs te onderzoeken en om te beslissen of dierproeven essentieel zijn voor de ontwikkeling van nieuwe astmamedicijnen.

Elektronische sigaretten

Leerlingen passen hun kennis van de deeltjestheorie toe om te beslissen of uitgeademde nicotine de niet-rokers in de buurt kan bereiken en leren de risico’s te beoordelen.

Fracking of niet?

In deze oefening beslissen leerlingen of ze het eens zijn met het verbod op fracken. Ze passen hierbij hun kennis van de eigenschappen van gesteente toe om te beslissen of de stoffen door het fracken in het water kunnen komen en leren ze hun meningen te rechtvaardigen.

Temperatuur stijging: Twee graden

In deze oefening passen leerlingen hun kennis van klimaatverandering toe in een nieuwe context.

Vitamine D tekort

In deze oefening beslissen de studenten of ze het dagelijks vitamine D-supplement nodig hebben, op basis van hun dieet en blootstelling aan zonlicht.

Appliance science

In deze oefening zullen de leerlingen een toekomstige (fictieve) beperking op hun elektriciteitsgebruik in huis overwegen.

Aanval van oude virussen

Zou een oud virus het menselijk ras kunnen vernietigen? In deze oefening leren studenten hoe ze bronnen kunnen onderzoeken om feiten uit de wetenschap te onderscheiden van fictie.

Cola verbannen

In deze oefening zullen leerlingen het bewijs voor de oorzakelijke verbanden tussen suikerconsumptie, obesitas en ziekte gebruiken om de voor- en tegenargumenten af te wegen betreffende het verbod op de verkoop van suikerhoudende dranken aan kinderen onder de 18 jaar.

Verban de zonnebank

In deze oefening gaan leerlingen aan de slag als onderzoekers voor een tv-programma en bereiden ze een rapportage voor over de bewering dat zonnebanken huidkanker veroorzaken.

CarWars

De leerlingen hebben een keuze: een elektrische auto kopen, een waterstofauto kopen, of een auto die rijdt op biodiesel. Wat is het beste? Leerlingen overwegen de opties en kiezen een winnaar.

Chocolade geld

In deze oefening passen leerlingen hun kennis van bestuiving toe om te bespreken waarom de opbrengsten van cacao afnemen.

Einde van dieselauto’s

Leerlingen gebruiken hun kennis van chemische reacties om de verbrandingsproducten van een dieselmotor te voorspellen. Vervolgens ontwikkelen ze hun communicatievaardigheden, door middel van een korte video waarmee zij autokopers overtuigen geen dieselauto’s te kopen.

Insecten eten

In deze oefening zullen leerlingen een menukaart voor de schoolkantine maken, die naast gebruikelijke gerechten ook smakelijke opties met insecten bevat. Kunnen ze overtuigende communicatie en hun kennis van natuurlijke bronnen gebruiken om leerlingen te laten kiezen voor insect alternatieven?

De Provincie Zuid-Holland en EIC Mainport hebben met deze onderwijscyclus voor ogen om de energietransitie zichtbaar te maken. Dit speelt een grote rol bij het teweegbrengen van een positieve verandering in het gedrag en de houding van leerlingen ten aanzien van duurzame energie en hun energieverbruik. Daarbij worden de leerlingen uitgedaagd om hun eigen energietransitie onder handen te nemen.

De doelgroepen waar De Energiehelden Onderwijscyclus zich op richt:
Leerlingen van de het Voortgezet Onderwijs.
Primaire focus is op: HAVO 1,2,3
Secundaire focus is op: VMBO 1,2 en VWO 1,2,3Er wordt rekening gehouden met de differentiatie van de niveaus door verschillen te maken in de moeilijkheidsgraad van de vraagstellingen in de activiteiten.Leerlingen doorlopen een onderwijscyclus, die bestaat uit een introductieles op school (Les 1), gevolgd door een excursie naar het EIC Mainport Rotterdam, of een energieheld bij u in de buurt of het spelen van het spel op school (Les 2) en een vervolgopdracht over de aanpak van hun eigen energietransitie (Les 3).

Het programma is ook toegankelijk voor scholen die niet in de omgeving van het EIC gevestigd zijn. Daarom is de onderwijscyclus voor die betreffende scholen zodanig ingericht dat een bezoek aan het EIC wel gestimuleerd wordt, maar geen verplichting is.

 

Het volledige lespakket bestaat uit de volgende onderdelen
● Docentenhandleiding
● Verantwoording bij het lesmateriaal
● Lesopbouw per onderdeel
● Slide deck
● Werkopdrachten
● Impactmeting vragenlijst
● Ouderbrief

 

De docentenhandleiding kunt u hier downloaden –Middelbare school – Docentenhandleiding

 

Via een e-mail naar het Bètasteunpunt Zuid-Holland kunt u het u een link ontvangen naar het gehele lespakket.
Mocht u onvolkomenheden tegenkomen of aanvullingen hebben dan horen wij het graag, dan zullen wij dit aanpassen in de bestanden.

Laat je inspireren voor je vak en kom en ontdek nu de labs en onderzoeksfaciliteiten van de TU Delft tijdens deze campustour speciaal georganiseerd voor bèta docenten. Samen met een student en vakdidactici van de TU Delft bezoek je verschillende locaties op de campus. Bekijk hoe de onderzoekers bezig zijn om Nederland te beschermen tegen al het water of beleef absolute stilte in de Dode kamer. In deze an-echoische ruimte wordt een ruimte gesimuleerd zonder wanden. Door de geluidsgolven volledige te dempen kan hier onderzoek gedaan worden naar de richting van geluid. Bij een bezoek aan de Dream Hall krijg je de mogelijkheid om verschillende bekende voertuigen van dichtbij te bekijken zoals de Nuna (zonnewagen) of de WASUB (door menskracht aangedreven duikboot). Kortom de manier om de geheimen van de TU Delft te ontdekken en inspiratie te krijgen voor je les.

Praktische informatie:

Tour: Secrets of the TU Delft

Duur: 1,5u tot 2u

Start:  15:00u TU Delft Aula, adres is Mekelweg 5

Eind:  17:00u Science Centre, gebouw 26C – Hall 2

Aansluitend buffet en daarna een betacoordinatorenoverleg

Van nano tot giga – van losse atomen tot gehele aarde

Op donderdag 2 februari 2023 vond het jaarlijkse bètasymposium plaats van Onderwijsnetwerk Zuid-Holland. Op het symposium ontmoeten bètadocenten en TOA’s uit het voortgezet onderwijs elkaar en is er ruimte om van en met elkaar te leren. Onder andere experts uit het bedrijfsleven, vaksteunpuntcoördinatoren, vakdidactici en hogeronderwijsinstellingen delen hun ideeën en ontwikkelingen. Dit jaar stond het thema in het teken van nano tot giga, van losse atomen tot de gehele aarde.

Voor een impressie van het bètasymposium zie het sfeerverslag-betasymposium-2023

Programma

Fysieke sessies

Welke sessies fysiek werden aangeboden vind je via het overzicht fysieke workshops betasymposium.

Online sessies: Wiskunde/informatica en Bedrijf in de klas

Voor wiskunde en informatica docenten was er een speciaal programma van 15:00 tot 16:30 uur online te volgen met de Online workshop wiskunde_informatica.

Dit jaar hadden we twee bevlogen docenten uit het onderwijs als facilitators; Arjan van der Meij en Manon Mostert.

Arjan van der Meij is in 2021 door de Nederlandse Natuurkundige Vereniging (NNV) uitgeroepen tot ‘Natuurkundedocent van het Jaar ’. Arjan is sectieleider van ‘science’ en zorgt ervoor dat de bètasecties goed met elkaar samenwerken. Hij heeft een onderwijshart pur sang.

Arjan is een groot voorstander en uitdrager van het zogenaamde ‘maakonderwijs’. Door wat hij ‘klooien’ noemt, ontstaan er creatieve ideeën. Door te proberen en te maken, leren leerlingen van allerlei wiskundige, natuurkundige, biologische en scheikunde principes.

Dit ‘maakonderwijs’ draagt hij uit bij allerlei bijeenkomsten over onderwijs.

Manon Mostert – van der Sar is docentonderzoeker bij het Kenniscentrum Creating010. Manon is actief binnen de projecten Mapping Creative Rotterdam en Maker Education. Daarbinnen voert Manon onderzoek uit naar nieuwe onderwijsvormen. Zo ontwikkelde ze meerdere pressure cookers (Make Week, Make Stream, Make Day, Future Fest e.a.) in verschillende vormen. Ze is daarnaast actief met onderwijsontwikkeling voor het VO en PO op het gebied van maakonderwijs. Ze doet daarnaast onderzoek naar de docent als ontwerper, en met name naar de waarde van fouten (van docenten) voor het onderwijs.

Programma & Locatie

Locatie: Science Center TU Delft

Tijdstip: 15:00 – 19:00 uur (Online deelname mogelijk tot 16:30 uur)

14:45 uur Inloop en ontvangst

15:00 uur Welkom en inleiding van het programma (ook online te volgen)

15:30 uur Verplaatsen naar workshops

15:45 uur Workshopronde 1 (fysieke workshops en online wiskunde informatica workshops)

16:30 uur Plenaire afsluiting ronde 1, afscheid van onliners en fysiek naar workshopronde 2

16:45 uur Workshopronde 2

17:30 uur Pauze

17:45 uur Afsluiting

18:30 uur Borrel en walking dinner

De TU Delft heeft enkele lessen ontwikkeld voor middelbare scholen ter ondersteuning van docenten natuurkunde, wiskunde, scheikunde, en informatica die zoeken naar een invulling van de nieuwe examenprogramma’s. De lessen springen in op actuele onderwerpen en kennen een rijke context. Leerlingen gaan veelal zelf met de leerstof aan de slag. Het gaat om lesbrieven voor 1 of 2 lessen. De lessen zijn geschikt voor met name de bovenbouw vwo (met name 4 en 5 vwo).

• Vak: scheikunde
• Onderdeel: Nieuwe materialen
• Omvang: 70 minuten

BIO-Beton is een nieuw soort beton met bacteriën die de scheuren die door druk en corrosie in het beton ontstaan, kunnen repareren. Aan de hand van een verhaal en puzzel zien leerlingen wat de problemen zijn met normaal beton, hoe BIO-Beton deze problemen kan oplossen en hoe BIO-Beton werkt. De geplande les(sen) zijn opgebouwd in verhaal vorm, waarbij de docent Burgemeester is van een fictieve stad. De leerlingen beantwoorden vragen, afwisselend in groepjes van circa 4 leerlingen. Discussies worden ook in groepsverband gehouden. Bij een aantal vragen moet één letter van het antwoord in een puzzel worden ingevuld. Om te voorkomen dat er verschillende antwoorden worden ingevuld, zijn het aantal karakters van het antwoord, op het antwoordenformulier gegeven.

Alle lessen zijn voorzien van leerlingmateriaal en een volledige docentenhandleiding. Wilt u de lessen ontvangen? Laat het ons weten en neem contact met ons op via onz@tudelft.nl.

Afgelopen voorjaar 2022 zijn vanuit de vereniging docenten, TOA’s, leerlingen, studenten en schoolleiders bevraagd over hun ervaringen en ideeën over het vak nlt. De antwoorden van 60 docenten, 15 TOA’s, 396 leerlingen, 7 schoolleiders en 36 HBO studenten bieden een goed inzicht in de stand van het nlt-onderwijs. Bijvoorbeeld de interdisciplinariteit en de inhoud van het vak spelen de grootste rol in de passie van docenten voor het vak nlt.

Docenten geven aan dat het nlt onderwijs vooral belangrijk is voor de ontwikkeling van leerlingen. De verbeterpunten van het vak liggen vooral bij de modules en de organisatie op school. Ook de leerlingen zien daarin de verbeterpunten. De uitkomsten van dit rapport geven een mooie mogelijkheid om de werkwijze van de nlt-sectie bij jou op school te vergelijken met die op andere scholen, wat weer een mooie aanleiding is voor een inhoudelijke discussie over het vak nl.

Na het bespreking van het rapport zal de bijeenkomst dan ook bestaan uit het uitwisselen van ervaringen en een inhoudelijke discussie over het vak in het algemeen en de inhoud van de (Delftse) modules in het bijzonder.

Deze scholing wordt verzorgd door Sander Haemers. Per september 2022 is hij de nieuwe vaksteunpuntcoördinator nlt. Naast dat hij al negen jaar actief is bij ONZ is hij docent NLT op het Montaigne lyceum. Daarvoor heeft hij op het Stanislascollege Pijnacker NLT opgezet en was hij sectieleider. Bij ONZ is hij verantwoordelijk voor het bijscholingsprogramma voor nlt, het onderhoud van de Delftse nlt modules en inhoudelijke steun aan scholen en docenten.

Locatie: TU Delft

Tijd 16:00 – 18:00 uur