Sinds 2006 zijn Nederlandse scholen bij wet verplicht aandacht te besteden aan ‘actief burgerschap en sociale integratie’. Burgerschapsvorming moet jongeren de basiskennis, vaardigheden en houding bijbrengen die ze nodig hebben om nu en straks actief te kunnen meedoen in een pluriforme, democratische samenleving. Burgerschapsvorming is vastgelegd in de kerndoelen van de onderbouw en in de eindtermen voor de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Burgerschapsvorming is geen apart vak. Alle schoolvakken moeten hieraan een bijdrage leveren, dus ook de bètavakken.
Burgerschapslessen in de bètavakken zijn gericht op het verwerven van ‘wetenschappelijke geletterdheid’: het vermogen van mensen om kritisch om te gaan met omstreden wetenschappelijke kwesties wanneer deze nu of later in hun leven voorkomen. Denk hierbij aan het vormen van een onderbouwde mening over vraagstukken m.b.t. klimaat, gezondheid, technologische innovaties enzovoort, en het volgen van de maatschappelijke discussie hierover.
ENGAGE is een Europees project dat lessen heeft ontwikkeld over actuele kwesties in de maatschappij. Onderzoek heeft uitgewezen dat leerlingen gemotiveerd worden door deze lessen en diverse relevante vaardigheden ontwikkelen, zoals: omgaan met strijdige informatie, afwegen van waarschijnlijkheid en risico, perspectiefwisseling, (morele) argumentatie, dialoog en reflectie. De lessen zijn voorzien van een docentenhandleiding, een PPT presentatie en diverse leerling materialen, dus direct klaar voor gebruik in uw klas. Hieronder kunt u dit lesmateriaal vinden, en een korte samenvatting.
Hierbij gebruiken de leerlingen hun kennis over aardse hulpbronnen en passen zij wetenschappelijke vaardigheden toe voor het bedenken van een manier om telefoonfabrikanten over te halen om milieuvriendelijke telefoons te ontwikkelen.
Muggen kunnen ziektes als malaria, knokkelkoorts en het zikavirus overdragen van mens tot mens. Is het misschien een optie om alle muggen die ziektes meedragen uit te roeien?
Leerlingen passen hun kennis toe over de invloed van astma op het gasuitwisselingssysteem en gebruiken dit om bewijs te onderzoeken en om te beslissen of dierproeven essentieel zijn voor de ontwikkeling van nieuwe astmamedicijnen.
Leerlingen passen hun kennis van de deeltjestheorie toe om te beslissen of uitgeademde nicotine de niet-rokers in de buurt kan bereiken en leren de risico’s te beoordelen.
In deze oefening beslissen leerlingen of ze het eens zijn met het verbod op fracken. Ze passen hierbij hun kennis van de eigenschappen van gesteente toe om te beslissen of de stoffen door het fracken in het water kunnen komen en leren ze hun meningen te rechtvaardigen.
Zou een oud virus het menselijk ras kunnen vernietigen? In deze oefening leren studenten hoe ze bronnen kunnen onderzoeken om feiten uit de wetenschap te onderscheiden van fictie.
In deze oefening zullen leerlingen het bewijs voor de oorzakelijke verbanden tussen suikerconsumptie, obesitas en ziekte gebruiken om de voor- en tegenargumenten af te wegen betreffende het verbod op de verkoop van suikerhoudende dranken aan kinderen onder de 18 jaar.
In deze oefening gaan leerlingen aan de slag als onderzoekers voor een tv-programma en bereiden ze een rapportage voor over de bewering dat zonnebanken huidkanker veroorzaken.
De leerlingen hebben een keuze: een elektrische auto kopen, een waterstofauto kopen, of een auto die rijdt op biodiesel. Wat is het beste? Leerlingen overwegen de opties en kiezen een winnaar.
Leerlingen gebruiken hun kennis van chemische reacties om de verbrandingsproducten van een dieselmotor te voorspellen. Vervolgens ontwikkelen ze hun communicatievaardigheden, door middel van een korte video waarmee zij autokopers overtuigen geen dieselauto’s te kopen.
In deze oefening zullen leerlingen een menukaart voor de schoolkantine maken, die naast gebruikelijke gerechten ook smakelijke opties met insecten bevat. Kunnen ze overtuigende communicatie en hun kennis van natuurlijke bronnen gebruiken om leerlingen te laten kiezen voor insect alternatieven?
Photonics
Maak een infrarood handschoen waarmee je een robot kunt besturen, leer hoe je een hologram kunt maken, laad je smartphone met een zelfgemaakte solar tracking system.
Tijdens het Europese project PHABLABS 4.0, zijn verschillende workshops ontwikkeld. Deze workshops en projecten kunnen gebruikt worden tijdens reguliere lessen, maar werken ook goed voor STEM projecten.
Op deze pagina vind u alle instructies en materialen van sommige workshops.
De andere workshops zijn te vinden op het open-source website: PHABLABS 4.0 website.
Werken aan digitale geletterdheid met historische bronnen – PLG Transkribus
Digitale geletterdheid is tegenwoordig een van de basisvaardigheden in het curriculum. Het gebruik van AI en machine learning neemt snel toe, maar veel docenten vragen zich nog af hoe ze deze technologieën concreet kunnen inzetten in hun eigen vaklessen. Hoewel de meeste leraren, en leerlingen, bekend zijn met het genereren van teksten via LLM-programma’s als ChatGPT en Copilot, zijn de mogelijkheden van LLM-programma’s voor het toegankelijk maken van historische bronnen minder bekend. Dankzij Handwritten Text Recognition (HTR) is dat nu veel beter mogelijk. Eén van de meest gebruiksvriendelijke platforms die het onderwijs en onderzoek toegang biedt tot deze technologie is Transkribus.
Transkribus wordt in het voortgezet onderwijs nog nauwelijks ingezet. Met dit project willen we de kennis en ervaring die aan de Universiteit Leiden is opgedaan met Transkribus vertalen naar leermateriaal dat geschikt is voor middelbare scholen en vrij beschikbaar stellen als open leermateriaal. In de te ontwikkelen lessen maken de leerlingen niet alleen kennis met authentieke historische bronnen, maar krijgen ze eveneens een laagdrempelige introductie in de werking van machine learning. Op die manier leren zij bewuster en kritischer omgaan met deze technologie.
In dit project werkt het ICLON samen met docenten en onderzoekers van de Faculteit Geesteswetenschappen, de Universitaire Bibliotheken Leiden en Erfgoed Leiden.* In een professionele leergemeenschap van vier bijeenkomsten word je meegenomen in de achtergrond van AI en Large Language Modellen en ga je zelf aan de slag met Transkribus en authentieke bronnen en geschriften uit de collecties van de Universitaire Bibliotheken Leiden en Erfgoed Leiden.
Ben je docent in het voortgezet onderwijs en lijkt het je interessant om in je onderwijs te werken met authentieke historische bronnen of je te verdiepen in de mogelijkheden van AI en machine learning voor historisch onderzoek, dan is deze PLG interessant voor jou.
Wil je meedenken en mee-ontwerpen aan deze nieuwe lessen, dan nodigen we je van harte uit om je aan te melden. Er geldt een maximum van 20 deelnemers.
* Met bijdragen van Alma Kuijpers (ICLON), Nick Tomberge (ICLON), Bram Caers (FGW), Peter Verhaar (UB) en Susan Suèr (Erfgoed Leiden).
Datum, Tijd & Locatie
maandag 19 januari 2026, 14.15-17.00 uur
Universiteitsbibliotheek
Vossius-zaal (2e verdieping),
Witte Singel 27
Leiden
De volgende drie bijeenkomsten vinden ook plaats op een maandagmiddag en worden in overleg met de deelnemers ingepland. Deze zullen plaats vinden in de periode tussen februari en mei 2026.
Lesmateriaal Energiehelden
De Provincie Zuid-Holland en EIC Mainport hebben met deze onderwijscyclus voor ogen om de energietransitie zichtbaar te maken. Dit speelt een grote rol bij het teweegbrengen van een positieve verandering in het gedrag en de houding van leerlingen ten aanzien van duurzame energie en hun energieverbruik. Daarbij worden de leerlingen uitgedaagd om hun eigen energietransitie onder handen te nemen.De doelgroepen waar De Energiehelden Onderwijscyclus zich op richt: Leerlingen van de het Voortgezet Onderwijs. Primaire focus is op: HAVO 1,2,3 Secundaire focus is op: VMBO 1,2 en VWO 1,2,3Er wordt rekening gehouden met de differentiatie van de niveaus door verschillen te maken in de moeilijkheidsgraad van de vraagstellingen in de activiteiten.Leerlingen doorlopen een onderwijscyclus, die bestaat uit een introductieles op school (Les 1), gevolgd door een excursie naar het EIC Mainport Rotterdam, of een energieheld bij u in de buurt of het spelen van het spel op school (Les 2) en een vervolgopdracht over de aanpak van hun eigen energietransitie (Les 3).
Het programma is ook toegankelijk voor scholen die niet in de omgeving van het EIC gevestigd zijn. Daarom is de onderwijscyclus voor die betreffende scholen zodanig ingericht dat een bezoek aan het EIC wel gestimuleerd wordt, maar geen verplichting is.
Het volledige lespakket bestaat uit de volgende onderdelen ● Docentenhandleiding ● Verantwoording bij het lesmateriaal ● Lesopbouw per onderdeel ● Slide deck ● Werkopdrachten ● Impactmeting vragenlijst ● Ouderbrief
Via een e-mail naar het Bètasteunpunt Zuid-Holland kunt u het u een link ontvangen naar het gehele lespakket. Mocht u onvolkomenheden tegenkomen of aanvullingen hebben dan horen wij het graag, dan zullen wij dit aanpassen in de bestanden.
Themabijeenkomst klimaat, wetenschap en burgerschap
Omgaan met klimaatverandering is één van de grootste uitdagingen van onze tijd. Het is een complex vraagstuk dat niet alleen raakt aan wetenschap en onderzoek, maar ook economische en maatschappelijke aspecten kent. Echt vakoverstijgend dus. Maar in het publieke debat lopen feiten, meningen en emoties vaak door elkaar heen. Dat maakt het lastig om een helder en wetenschappelijk onderbouwd beeld te vormen, ook voor leerlingen.
Op 18 november organiseert TU Delft een inspirerende bijeenkomst over klimaatverandering. Dagvoorzitter Rolf Hut, docent en uitvinder leidt het programma, waarin vier wetenschappers korte lezingen geven over onderwerpen als klimaatonderzoek, klimaatbeleid, demonstratierecht, nepnieuws en klimaatadaptatie. Ook ga je in gesprek met collega’s over hoe je deze thema’s zelf behandelt op school. Dat kan zijn bij de Betavakken, maar liefst vakoverstijgend met vakken als bijvoorbeeld economie, maatschappijleer en Nederlands. Welke kansen zie je om met het thema klimaat bij te dragen aan het burgerschapsonderwijs?
De bijeenkomst heeft een beta-wetenschappelijke invalshoek maar is geschikt voor een breed publiek. Naast docenten scheikunde en natuurkunde verwelkomen we dus ook graag docenten O&O, NLT, maatschappijleer, economie enzovoorts. Ook zeer geschikt voor schoolleiders. Het klimaat staat centraal!
Je krijgt handvatten om:
Feiten en meningen in het debat te onderscheiden
Wetenschappelijke kennis toegankelijk te maken voor leerlingen
Het gesprek over klimaat op wetenschappelijke basis te voeren in de klas
Sprekers deze avond zijn:
Prof. Marjolijn Haasnoot Marjolein Haasnoot is hoogleraar Klimaatadaptatie in delta’s en kustgebieden aan de Universiteit Utrecht. Ze is daarnaast verbonden aan kennisinstituut, Deltares en bovendien lid van de Wetenschappelijke KlimaatRaad van Nederland. Vanuit haar expertise vertaalt zij de uitkomst van klimaatmodellen naar toekomstige impact voor een delta zoals Nederland.
Prof. Sander Otte Sander Otte is hoogleraar atomaire quantumtechnologie aan de TU Delft. Hij is dus geen klimaatwetenschapper. Toch ziet hij een rol in het klimaatdebat voor de wetenschap en het belang van wetenschappelijke geletterdheid.
Ir. Bob Kreiken Bob Kreiken onderzoekt bij de faculteit Technology, Policy & Management van de TU Delft de verdeling van genetische biodiversiteit. Niet alleen op het land, maar ook in de oceanen. Daarbij spelen zaken als ethiek, internationale betrekkingen en data een belangrijke rol.
Dr. René van de Velde René van der Velde onderzoekt klimaatadaptie bij de faculteit Landscape Architecture and Urban Forestry. Hij zoekt creatieve oplossingen om met behulp van bomen en groen de stad leefbaar te houden en zogenaamde urban heat islands te voorkomen.
Het voortgezet onderwijs maakt momenteel een periode van curriculumherziening door, met een focus op het actualiseren van kerndoelen en examenprogramma’s. In samenwerking met SLO en vakdidactici van TU Delft | lerarenopleiding organiseren wij een vijftal professionele leergemeenschappen in het kader van de curriculum ontwikkelingen op het gebied van natuurwetenschappen, wiskunde en informatica.
De bijeenkomsten bieden een platform voor onderwijsprofessionals om kennis en ervaringen uit te wisselen over de implementatie van curriculumveranderingen.
Actuele ontwikkelingen: De bijeenkomsten behandelen actuele onderwerpen zoals informatie over fase van beproeven
Inspiratie en kennisdeling: De bijeenkomsten bieden inspiratie en kansen om met collega’s uit het voortgezet onderwijs en hoger onderwijs ervaringen te delen.
Aansluiting met het hoger onderwijs: De overgang van het voortgezet onderwijs naar het hoger onderwijs verloopt niet altijd probleemloos. Welke effecten heeft de curriculumherziening op de vervolgopleidingen in hoger onderwijs? Ontbreekt er in het curriculum op het voortgezet onderwijs iets dat voor een vervolgopleiding noodzakelijk is?
Voor wie zijn de bijeenkomsten bedoeld? • Havo/vwo docenten, vakken natuurkunde, scheikunde, wiskunde, NLT, O&O • Docenten uit het hoger onderwijs die lesgeven in het eerste jaar van het hoger onderwijs
Bijeenkomsten De eerste bijeenkomst is in Delft op woensdag 29 oktober van 16:00 tot 20:00 uur en heeft als onderwerp modelleren in het nieuwe vak wiskunde Natuur. De tweede bijeenkomst, op 11 februari 2026, gaat over data en kans in het nieuwe vak wiskunde maatschappij. In de derde en vierde bijeenkomst, op 6 april en 2 juli 2026, zijn modelleren in de maatschappijprofielen en data en kans in de natuurprofielen gepland, maar als er behoefte is om met andere domeinen aan de slag te gaan, dan worden de plannen natuurlijk bijgesteld.
Data en tijden
De bijeenkomsten zijn van 16.00 uur tot 20.00 uur, inclusief diner
29 oktober 2025 Locatie: TU Delft Faculteit Industrieel Ontwerpen (gebouw 32)
11 februari 2026
6 mei 2026
2 juli 2026
Hi-tech & Science On Tour
Breng 25 september een bezoek aan de Leidse Instrumentenmakers School tijdens de eerste van vijf bijeenkomsten Hi-Tech & Science On Tour.
Geef jij een bètavak in het voortgezet onderwijs of les in techniek op de basisschool? Dan moet je weten dat quantumtechnologie binnen high tech een ontwikkeling die niet te missen is. Hi-tech verandert de wereld en quantum is nu al onderdeel van ons dagelijks leven! Graag laten we zien welke beroepsperspectieven er zijn binnen de hi-tech sector in de regio en welke impact quantumtechnologie heeft op banen van morgen.
Als docent/TOA/leerkracht heb je ongetwijfeld vragen over hoe je hier iets mee kunt in je lessen zonder dat het veel extra tijd en inzet kost en wel aantrekkelijk is voor leerlingen. Ook daar gaan we graag op in. We laten zien welk aanbod verschillende onderwijsaanbieders in de regio – mbo, hbo en wo – voor jouw doelgroep (po en vo) hebben. Met deze informatie kun je jouw lessen aanvullen en verrijken, ook kun je leerlingen beter informeren over de vaardigheden die ze nodig hebben kunnen ontwikkelen.
Achtergronden, inspiratie en antwoorden krijg je tijdens vijf bijeenkomsten op locatie van de onderwijspartners binnen het Talent & Learning Centre Leiden/Delft van de Quantum Delta NL, in samenwerking met de regionale schoolnetwerken. Het is ook dé gelegenheid om aan te geven wat jij en je school écht nodig hebben om leerlingen voor te bereiden op een toekomst in hi-tech en science.. Wil je dat we ons studenten Q-team naar je school sturen om te ondersteunen, of lespakketten maken, of nog iets heel anders? Deel het tijdens een van de sessies dit schooljaar.
Quantum Delta NL QuantumDelta NL is een landelijke samenwerking op het gebied van quantumtechnologie. De hubs van Quantum Delta NL zijn toonaangevende centra in Delft, Eindhoven, Leiden, Twente en Amsterdam. Ze vormen een netwerk waar onderwijs, onderzoek en innovatie op het gebied van quantumtechnologie samenkomen. In Zuid-Holland werken TU Delft, De Haagse Hogeschool, Universiteit Leiden en Leidse Instrumentenmakers School samen op het gebied van educatie en talentontwikkeling.
Waarom naar Hi-tech & science on Tour – Kennismaken met de beginselen van quantumtechnologie in een professionele omgeving – Kennismaken met praktische toepassingen van hi-tech & science in het mbo, hbo en wo (bezoek aan opleidingen, scholierenlabs en educatieve labs) Dus ook voor TOA’s! – Delen van voorbeelden van werkvormen/modules/lessen om quantumtechnologie te integreren in je vak.
De bijeenkomsten zijn van 16.00 uur tot 20.00 uur, inclusief diner.
Globaal programma 25 september: • 16.00 uur – welkom namens de LIS, introductie rol binnen Quantum Delta • 16.15 uur – kennismaken met lokale quantum, hi-tech & science educatie initiatieven • 17.15 uur – rondleiding LIS • 17.45 uur – netwerkbuffet • 18.15 uur – workshops/presentaties voor verdieping • 19.15 uur – centraal ophalen informatie • 19.30 uur – afsluiten
Op 25 september combineren we deze bijeenkomst met het eerste Bètacoördinatorenoverleg voor Bètacoördinatoren
Data en locaties bijeenkomsten Hi-tech & Science On Tour schooljaar 2025/2026
Aanmelding is steeds per bijeenkomst. Deelname is gratis, incl. diner.
Donderdag 25 september
Leidse Instrumentenmakers School
Maandag 3 november
Universiteit leiden
Woensdag 28 januari
De Haagse Hogeschool locatie Delft
Woensdag 25 maart
TU Delft
Donderdag 25 juni
vo-school, locatie nader bekend
Ontwerp zelf effectief lessen met AI
Met aansluitend het Bètacoördinatorenoverleg
Krijg inzicht in de mogelijkheden van AI in het onderwijs en ga zelf aan de slag met praktische tools om zelf lessen te ontwerpen. Je krijgt als docent een stappenplan en praktische handvatten om AI-tools vooral ook veilig, effectief en duurzaam in te zetten.
Workshop effectief lessen ontwerpen met AI – Bart Giethoorn (Natuurkunde docent en oprichter Alfie) In deze workshop leer je hoe je met AI betere en afwisselender lessen kan maken en geven. Hiervoor kijken we niet alleen naar de beste AI-gereedschappen, maar ook naar de didactiek die hierdoor mogelijk wordt gemaakt. We kijken zowel naar algemene tools (zoals ChatGPT) als naar gereedschappen die specifiek voor het onderwijs zijn gemaakt (zoals openalfie.nl). Een interactieve workshop met veel praktische werkvormen!
Programma 15:45 – 16:00 uur inloop 16:00 – 16:15 uur welkom en inleiding generatieve AI 16:15 – 17:45 uur workshop effectief lessen ontwerpen met AI 17:45 – 18:30 uur buffet voor alle docenten
18:30 – 19:00 uur rondleiding Stanislas
19:00 – 20:00 uur Bètacoördinatoren overleg voor betacoördinatoren
