Tijdreizen met virtual reality: ‘een Google Streetview van het verleden’

Hoe leuk is het als een breed publiek in 5D de geschiedenis kan bezoeken? Zodat mensen in een realistisch gereconstrueerde, virtuele omgeving kunnen zien hoe een gebied er destijds uitzag. Waar achterliggende verhalen de historie verder tot leven wekken. Voor leerlingen wordt het nog leuker als ze mogen bijdragen aan die verhalen. In het project ‘Dordrecht5D’ van de Stichting Verborgen Stad krijgen ze daarvoor de kans.

Even voorstellen

Geschiedenis in virtual reality

Theo: ‘Vroeger had je een boekje van het Forum Romanum. Legde je hier een stukje cellofaan over een foto van bijvoorbeeld een pilaar, dan zag je dat het onderdeel was van een gigantische tempel of plein. Dat vond ik geweldig. Momenteel geef ik les in de vroegmoderne periode. Vanuit die combinatie leek het mij leuk en interessant om zoiets te gaan maken voor mijn stad Dordrecht, in de volksmond ook wel Dordt genoemd, met de middelen die nu beschikbaar zijn. Dat leidde tot een soort Google Streetview van het verleden waarbij je ook achtergrondinformatie kunt aanbieden.

Ons eerste project was in het kader van de herdenking van de Synode 1618. In die tijd kwamen kerkelijk leiders uit heel Europa naar Dordt voor een belangrijke kerkvergadering. We ontwikkelden een virtual reality-app en een online platform waar mensen kunnen ontdekken hoe Dordt er toen uitzag, waar de mensen sliepen en wat hun verhalen waren. Dit project, Synode 5D, was onze pilot. Eind november presenteren we Canals 5D, een virtuele tocht langs de vaarten Vliet en Schie in de 17^e eeuw. In het voorjaar van 2021 leveren we het project Dordrecht5D op. Dordrecht bestaat dit jaar 800 jaar en met dit project maken we een tijdreis langs de havens van de 15^e tot en met de 19^e eeuw mogelijk. Wat er verder in het verschiet ligt? Omdat de techniek van virtual reality zich razendsnel ontwikkelt, zullen we onze projecten steeds blijven vernieuwen. Wellicht is het in de toekomst zelfs mogelijk om leerlingen zelf een middeleeuwse stad te laten reconstrueren.’

Op https://stichtingverborgenstad.nl/projecten-5d vind je meer informatie over deze projecten.

Onderzoek op de ‘oude’ manier

Peter: ‘Mijn leerlingen in 4 gymnasium doen al jaren onderzoek aan de hand van archiefbronnen en archeologische bronnen. De archiefbronnen zijn vooral de vonnissen in zogeheten klepboeken. Het gaat dan om mensen die een moord hebben gepleegd, maar ook over handelsconflicten of het verbod op scheldwoorden als ‘kabeljauw’ en ‘hoek’. Zo krijgen leerlingen een divers beeld van wat er in de stad gaande was. Daarnaast zijn in Dordt veel opgravingen verricht. Gevonden resten van gebouwen en voorwerpen zijn mooie archeologische bronnen. Net als de archiefbronnen zijn veel van die bronnen online te vinden. Leerlingen onderzoeken in koppels hoe ze een archiefbron kunnen linken aan een archeologische bron en wat het verhaal hierachter is. Tot nu toe was dat vooral gefocust op misdaad en straf in een middeleeuwse stad. In het project Dordrecht5D verbreden we dit naar scheepsverhalen.’

Dordrecht5D

Theo: ‘Voor het project Dordrecht5D hebben we – op verzoek van de gemeente – gekeken naar wat Dordt nu zo bijzonder maakt. We hebben gekozen voor de ontwikkeling van de stad als knooppunt voor de internationale handel. Juist de verbondenheid met de wereld via het water heeft Dordrecht altijd gekenmerkt. Bezoekers kunnen de haven virtueel zien veranderen van de 15^e eeuw tot begin 20^e eeuw: van zandbank tot uitgebaggerde haven. We focussen hierbij op de schepen die Dordrecht aandeden in die verschillende perioden. Koggen en haringbuizen in de middeleeuwen, fluit- en beurtschepen in de 17^e eeuw en de eerste stoomschepen in de 19^e eeuw. Daarbij kijken we waar de schepen vandaan kwamen, wie er aan boord waren én welke spullen ze meenamen. De archeologische vondsten lopen uiteen van peper en nootmuskaat uit het Verre Oosten, tapijten uit Perzië, Majolica-aardewerk uit het gebied rond de Middellandse Zee, hout uit de Baltische Staten én – voor veel mensen verrassend – wijn. Ook zijn veel pelgrimsinsignes gevonden. Dit kun je zien als een religieus souvenir dat mensen mee terugnamen als zij het doel van hun pelgrimage hadden bereikt.’

Onderzoek op de ‘nieuwe’ manier

Peter: ‘Met de scheepsverhalen richten mijn leerlingen hun aandacht op de handelscontacten van Dordt met andere steden wereldwijd. De door Theo genoemde pelgrimsinsignes zijn hiervoor een dankbaar uitgangspunt. Er is veel bestaand onderzoek aan de hand waarvan leerlingen de insignes kunnen linken aan de gebieden die de bezitters bezochten. Ook de klepboeken spelen nog een rol in onderzoeken van de leerlingen. Niet alleen omdat pelgrimstochten soms als straf werden opgelegd, maar ook omdat ze hele levendige elementen van het bestaan in die tijd opleveren. Denk aan herbergiers die in een bepaalde straat geen klanten naar binnen mochten lokken. Alles wat ze kunnen linken aan handel, kan een ingrediënt opleveren. Door deze ingrediënten intelligent te combineren, kunnen ze een reconstructie maken, een verhaal. Omdat het voor veel leerlingen over hun eigen stad gaat, zijn ze hier enthousiast over. Maar dit soort onderzoek is ook nieuw voor ze. Met name het omgaan met onzekerheid bij het leggen van verbanden kunnen ze nog weleens als lastig ervaren. Maar als het dan lukt, zijn ze heel trots.

Vaak is het bij zo’n thematische aanpak, waarbij groepjes leerlingen elk met een eigen onderdeel bezig zijn, lastig om het geheel weer overzichtelijk te maken voor alle leerlingen. Meestal zijn ze vooral geïnteresseerd in hun eigen bijdrage. In deze virtuele omgeving is het vrij vanzelfsprekend dat ze ook geïnteresseerd zijn in wat andere leerlingen tot stand hebben gebracht. Ze maken iets dat deel kan worden van iets groters. Hun verhaal kan zomaar gepubliceerd worden op een platform dat voor een breed publiek toegankelijk is. Didactisch gezien vind ik dat heel interessant.’

Meer weten?

Het project Dordrecht5D wordt gelanceerd in het voorjaar van 2021. Delfshaven/Rotterdamn in 1620 is al online en te bekijken op www.timetransit.nl. Stichting Verborgen Stad werkt in de projecten altijd samen met lokale partijen. Naast gemeenten, musea en bijvoorbeeld historische verenigingen, zijn dat middelbare scholen en – waar aanwezig – hogescholen en universiteiten.

Wil je meer weten en op de hoogte blijven van toekomstige ontwikkelingen? Kijk dan op www.stichtingverborgenstad.nl of neem contact op met Theo Pronk,

info@stichtingverborgenstad.nl.

Tekst: André Hörmann

Fotografie: Rob Lamping